پاڪستان ۽ افغانستان جي تاريخ جا ويجها لاڳاپا آهن، افغانستان ڪڏهن به ٻاهرئين طاقتن کي قبول ناهي ڪيو، پاڪستان تڪرارن جي فوجي حل جي خلاف رهيو آهي: وزيراعظم عمران خان جو ترڪ ٽي وي چينل کي انٽرويو

اسلام آباد – 02 – آڪٽوبر (اي پي پي) وزيراعظم عمران خان چيو آهي ته پاڪستان ۽ افغانستان جي تاريخ جا ويجها لاڳاپا آهن، افغانستان ڪڏهن به ٻاهرئين طاقتن کي قبول ناهي ڪيو، پاڪستان تڪرارن جي فوجي حل جي خلاف رهيو آهي، سوال اهو آهي ته آمريڪا طالبان کي ڪڏهن تسليم ڪندو؟ صدر بائيڊن کي نشانو بڻائڻ ناانصافي آهي، موجوده صورتحال کانسواءِ ا??هن وٽ ڪو ٻيو رستو نه هو، افراتفري پکيڙڻ ??ان سڀ کان وڌيڪ نقصان افغان عوام جو ٿيندو، پاڪستان ۽ افعانستان جي تاريخ جا ويجها لاڳاپا آهن، افغانستان ڪڏهن به ٻاهرئين طاقتن کي قبول ناهي ڪيو ۽ سرحد جي ٻنهي طرف پشتون قوم آباد آهي، پشتونن ۾ مذهبي ئي نه قوميت جي سطح تي به ويجهو ڳانڍاپو آهي، آمريڪي عوام افغانستان جي صورتحال کان بي خبر آهي، تڪرارن جي فوجي حل جو مخالف آهيان. وزيراعظم اهڙن خيالن جو اظهار ترڪ ٽي وي ٽي آر ٽي کي ڏنل انٽرويو دوران ڪيو. هن ??يو ته اها کل جوڳي ڳ??له?? آهي ته جيڪڏهن آمريڪي پاليسين تي تنقيد ڪئي وڃي ته آمريڪا مخالف سڏرايو ويندو، ا??ان کي دهشتگردي جي خلاف جنگ ۾ وڏو جاني ۽ مالي نقصان کڻڻو پيو، اجتماعي نقصان جي ڪري افغانستان ۾ آمريڪا جي خلاف نفرت ۾ اضافو ٿيو، افغانستان جي خيرخواهه هجڻ جي ڪري ا??ان چاهيون ٿا ته اتي استحڪام ٿئي ۽ سمورين ڌرين تي ٻڌل حڪومت هجي، تاريخ شاهد آهي ته افغانين کي ڪ??هن جي تسلط هيٺ نه ٿو آڻي سگهجي، انخلا جي وقت ڪابل ايئرپورٽ تي پيدا ٿيندڙ صورتحال جي ڪري آمريڪي صدر تي تنقيد ٿي رهي آهي، پاڪستان جي فوج منظم ۽ تجربيڪار آهي، گذريل 40 ڏي??هن ۾ ڪالعدم ٽي ٽي پي جي حملن ۾ اضافو ٿيو جڏهن ته ا??ان ان کي م??هن ڏيڻ لاءِ تيار آهيون، پاڪستان کي آمريڪي ڊرون حملن ??ان ٿيندڙ نقصان جو ردعمل برداشت ڪرڻو پيو، ڪالعدم ٽي ٽي پي جي ڪجهه گروهن ??ان امن جي لاءِ ڳ??له??ون ڪرڻ چاهيون ٿا، ڪالعدم ٽي ٽي پي کي غيرهٿياربند ڪرڻ جي لاءِ ڳ??له??ون ٿي سگهن ٿيون، ڳ??له??ن ۾ افغان طالبان ثالث جو ڪردار ادا ڪري سگهن ٿا، ا??ان بلوچ عسڪريت پسندن ??ان به ڳ??له??ون ڪري رهيا آهيون، ڪشمير مسئلي کي دنيا جي هر فورم تي اجاگر ڪري رهيا آهيون، انساني حقن جي حوالي ??ان عالمي برادري هڪجهڙو رويو اختيار ڪري، منهنجو خيال آهي ته ايندڙ ڏي??هن ۾ چين جي صدر ??ان ملاقات ٿيندي، مخالف ڌر تي ڪرپشن جا سنگين الزام آهن ۽ اهي رڳو پنهنجي بقاءَ جي جنگ وڙهي رهيا آهن، پيپلزپارٽي ۽ (ن) ليگ سياسي نه پر خانداني پارٽيون آهن. وزيراعظم عمران خان ترڪ ٽي وي ٽي آر ٽي ورلڊ کي ڏنل پنهنجي انٽرويو ۾ چيو ته هڪ وقت هو جڏهن ا??ان افغانستان ۾ رتوڇاڻ جي اميد ڪري رهيا هئاسين ڇو ته روسين جي وڃڻ کانپوءِ اتي صورتحال خراب ٿي هئي. 1979ع ۾ افغانستان ۾ لکين افغاني حياتيون وڃائي ويٺا. ج??هن جي نتيجي ۾ طالبان سامهون آيا. تازو ئي آمريڪا ۽ ان جي اتحادي فوج جي ڪابل مان انخلا تي ا??ان ڊنل هئاسين ته ڪابل تي قبضو ڪرڻ وقت اتي رتوڇاڻ ٿي سگهي ٿي پر غيرمتوقع طور تي اختيارن جو تمام پرامن انتقال ٿيو، هاڻي افغانستان ۾ انساني بحران جو مسئلو آهي ڇو ته افغان حڪومت 70 کان 75 سيڪڙو بجيٽ جي لاءِ ٻاهرئين امداد تي دارومدار ڪري ٿي، هاڻي ماڻهن ??ي خدشو آهي ته طالبان جي اچڻ کانپوءِ ٻاهرئين امداد ختم ٿي ويندي ج??هن ??ان انساني بحران پيدا ٿي سگهي ٿو. هن ??يو ته فوري طور تي جيڪڏهن افغانستان کي امداد فراهم نه ٿي ڪئي وڃي ته ان ڳ??له?? جو خطرو آهي ته اتي افراتفري پيدا ٿيندي ۽ انساني بحران جنم وٺندو. وزيراعظم عالمي برادري کي اپيل ڪئي ته انساني همدردي جي بنياد تي ا??هن جي مدد ڪئي وڃي. عالمي برادري ۽ پاڪستان پاران طالبان جي حڪومت کي تسليم ڪرڻ جي سوال تي وزيراعظم عمران خان چيو ته ا??ان جي حڪومت فيصلو ڪيو آهي ته ا??ان افغانستان جي سمورن پاڙيسرين ??ان مشاورت ڪنداسين ته ڪڏهن طالبان جي حڪومت کي تسليم ڪيو وڃي ڇو ته جيڪڏهن پاڪستان اڪيلو طالبان کي تسليم ڪري به وٺي ته ان ??ان وڌيڪ فرق ناهي پوڻو، هجڻ ته ائين گهرجي ته آمريڪا، يورپ، چين ۽ روس به ا??هن جي حڪومت کي تسليم ڪن جڏهن ته سمورا پاڙيسري ملڪ گڏجي هڪ گڏيل حڪمت عملي جوڙي سگهن ٿا ته ڪڏهن طالبان جي حڪومت کي تسليم ڪرڻو آهي ته پاڪستان سڀني جي مشاورت ??ان ائين ڪندو. هن ??يو ته پاڪستان جي لاءِ اها هڪ مشڪل صورتحال نه آهي ڇو ته جيستائين طالبان جي حڪومت کي تسليم نه ٿو ڪيو وڃي ته ان وقت تائين افغانستان حڪومت جا ٻاهرئين ملڪ منجمند اثاثا جاري نه ٿي سگهندا جيڪو سڀ کان وڏو سوال آهي. آمريڪا ا??هن کي ڪڏهن تسليم ڪري ٿو ۽ ڇا آمريڪا طالبان جي حڪومت کي تسليم ڪري وٺندو جي جواب ۾ وزيراعظم چيو ته جلد يا دير آمريڪا کي ائين ڪرڻو پوندو. هن وقت سينيٽ، ميڊيا ۽ پورو آمريڪا ٻڏتر ۾ آهي ڇو ته 20 سالن کانپوءِ طالبان جي حڪومت اچڻ ??ان آمريڪي سخت حيرت جو شڪار آهن ۽ اهو ئي سبب آهي جو اهي قرباني جو ٻڪرو ڳولڻ ۾ لڳل آهن. هن ??يو ته آئون سمجهان ٿو ته آمريڪي صدر جو بائيڊن کي نشانو بڻائڻ ناانصافي آهي ڇو ته هو ان کانسواءِ ڇا پئي ڪري سگهيو. انخلا جي تاريخ جڏهن به هجي ها ۽ جيڪڏهن ان تاريخ کان ٻه هفتا اڳ افغان فوج هٿيار اڇلائي ها ۽ افغان صدر ملڪ مان فرار ٿي وڃي ها تڏهن به اهو ئي ڪجهه ٿيڻو هو جيڪو صدر بائيڊن ۽ عالمي برادري جي لاءِ به حيران ڪندڙ آهي. آمريڪي صدر کي نشانو بڻائڻ ناانصافي آهي ۽ هو پنهنجي حيرت لڪائڻ جي لاءِ قرباني جو ٻڪرو ڳولي رهيا آهن ۽ بدقسمتي اها آهي ته اهي پاڪستان جي حوالي ??ان منطقي ذهنيت ??ان نه سوچي رهيا آهن. وزيراعظم وڌيڪ چيو ته هن وقت سوال اهو آهي ته اڳتي ڪيئن وڌيو وڃي، جيڪڏهن آمريڪا افغانستان جي اثاثن کي غيرمنجمند نه ٿو ڪري ۽ ان جي نتيجي ۾ افغان حڪومت ختم ٿ??ي ٿي ته افراتفري پکڙجي سگهي ٿي. ج??هن ??ان سڀ کان وڌيڪ نقصان افغان عوام جو ٿيندو. هن ??يو ته گڏيل قومن جي هڪ اندازي موجب ايندڙ سال تائين افغانستان ۾ 95 سيڪڙو کان وڌيڪ ماڻهو غربت جي لڪير کان هيٺ هليا ويندا. ان لاءِ ان مسئلي جو حل ڳولڻو پوندو ۽ عالمي برادري کي جلد يا دير افعان عوام بابت سوچڻو پوندو، جيستائين ائين نه ٿيندو افغان آبادي جي لاءِ ڏينهون ڏي??هن بحران گهرو ٿيندو رهندو. قرباني جي ٻڪرن جي ڳولا، آمريڪي ڪانگريس جي اجلاسن ۾ آمريڪي سينيٽرن ۽ قانونسازن جي آمريڪي فوج جي اعليٰ ڪمانڊ کان سوالن، بائيڊن انتظاميا پاران ان حوالي ??ان پاڪستان تي الزام هڻڻ ۽ پاڪستان تي پابنديون هڻڻ جي تجويزن تي وزيراعظم عمران خان چيو ته ا??ان جهڙا ماڻهو جيڪي افغانستان جي تاريخ کان آگاهه آهيون ۽ افغانستان جي تاريخ جو پاڪستان جي تاريخ ??ان ويجهو تعلق آهي. پشتونن جي تاريخ کان آگاهي رکندڙ سمجهن ٿا ته افغانستان جي اٽڪل اڌ آبادي پشتون آهي پر ان کان ٻيڻ تي وڌيڪ پشتون پاڪستان ۾ آباد آهن ۽ افغان سرحد جي ٻنهي طرفن پشتون قبيلا آباد آهن. هن ??يو ته جيڪڏهن توهان تاريخ کان واقف آهيو ته اها ڳ??له?? واضح آهي ته افغان مسئلو جنگ ??ان حل نه ٿو ٿي سگهي ڇو ته اتان جي عوام ڪڏهن به ٻاهرئين طاقتن جو تسلط تسليم نه ڪندي آهي ۽ اهي غيرملڪين جي خلاف مزاحمت ڪندا آهن ۽ خاص طور تي غيرمسلمان غيرملڪين جي خلاف. جيڪڏهن ??ڏهن پشتون قبيلا پاڻ ۾ وڙهي رهيا هجن ۽ جيئن ئي ڪو پرڏيهي آيو ته اهي متحد ٿي وڃن ٿا. هن ??يو ته پشتونن جي ٻي خصوصيت اها آهي ته اهي بدلو وٺندا آهن جيڪڏهن ??ير ا??هن جي ويجهي کي قتل ڪري ٿو ته اهي ان جو بدلو لازمي وٺندا آهن ۽ بدلو وٺڻ جي لاءِ اهي هٿياربند ماڻهن جو ساٿ ڏيندا. وزيراعظم وڌيڪ چيو ته اهو ئي ڪجهه سرحد جي هن طرف ٿيو جڏهن ا??ان آمريڪا جو اتحادي هجڻ جو فيصلو ڪيو. طالبان پشتون هئا ته پاڪستان ۾ رهندڙ پشتون برادري جون طالبان ??ان همدرديون ا??هن جي مذهبي نظرين جي ڪري نه هيون پر ا??هن جي پشتون قوميت جي ڪري هيون. اهو ئي سبب آهي جو پاڪستان ۾ پهريون ڀيرو ا??ان پاڪستاني طالبان ڏٺا، ڇو ته ا??هن ا??ان کي آمريڪين جو ساٿي تصور ڪري ورتو ۽ ا??ان تي حملا ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيا جيڪي بعد ۾ تحريڪ طالبان پاڪستان (ٽي ٽي پي) سڏرايا ويا يعني پاڪستاني طالبان. سرحد جي ٻئي طرف به اهو ئي ڪجهه ٿيو، آمريڪا پاران جيترا وڌيڪ فضائي يا ڊرون حملا ٿيا، رات جي اونداهي ۾ حملا ڪيا ويا ج??هن ??ان افغان عوام ايتري ئي بيوسي محسوس ڪئي ۽ ڪيترائي ماڻهو ماريا ويا. ج??هن جي نتيجي ۾ هٿياربند ماڻهن جو انگ وڌندو ويو ۽ طالبان جي تحريڪ وقت گذرڻ ??ان گڏوگڏ زور پڪڙندي وئي. 2008ع ۾ آمريڪا جي دوري دوران مون ٿنڪ ٽينڪس کي خطاب ڪيو. آئون جو بائيڊن ??ان مليس جيڪو ان وقت سينيٽر هو ۽ جان ڪيري ??ان به ملاقات ڪئي هئي. مون ا??هن کي سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي پر مون کي احساس ٿيو ته ا??هن کي ڪجهه خبر ئي نه هئي ۽ آمريڪي عوام افغانستان جي صورتحال بابت مڪمل طور تي بي خبر هئي. ج??هن جي ڪري ا??هن کي حيرت جو سخت جهٽڪو لڳو. ا??هن جو خيال هو ته ا??هن اتي هڪ جمهوري حڪومت قائم ڪري ڇڏي آهي. ا??هن افغان عورتن کي آزادي ڏياري ڇڏي آهي، آمريڪا ۾ ماڻهن جو اهو تصور هو. افغانستان اصل ۾ ڪيئن آهي جيڪو ا??هن جي تصور ۾ به نه هو، جڏهن اوچتو اهو سڀ ڪجهه ٿيو ته ا??هن سڀني کي حيرت جو سخت جهٽڪو لڳو. ج??هن جو ردعمل توهان سينيٽ ۾ ڏٺو آهي. اهي جهڙي قسم جا سوال ڪري رهيا هئا ان مان خبر پوي ٿي ته ا??هن کي ڪا خبر ئي نه هئي ته افغانستان ۾ ڇا ٿي رهيو هو. وزيراعظم چيو ته يقين ڪريو پاڪستان ۾ جن ماڻهن ??ي افغانستان جي تاريخ بابت آگاهي هئي ۽ اهي ڄاڻندا هئا. 2010ع ۾ آرمي چيف جنرل ڪياني صدر اوباما ??ان ملاقات جي لاءِ آمريڪا ويو ته هن بارڪ اوباما کي سمجهايو ته افغانستان ۾ جنگي حل نه نڪرندو ۽ ا??هن کي ٻڌايو ته جيئن ئي توهان افغانستان مان نڪرندا، افغان آرمي هٿيار اڇلائي ڇڏيندي. جنرل ڪياني ا??هن کي ٻڌايو ته توهان گند ڇڏي نڪري ويندا ۽ ا??ان کي پاڪستان ۾ نتيجا ڀوڳڻا پوندا. ا??هن کي ان جي سمجهه ئي نه هئي. وزيراعظم چيو ته مون تي منهنجي موقف جي ڪري طالبان خان هجڻ جو الزام لڳايو ويندو رهيو آهي جيڪو ا??هن جو بدترين تڪبر هو. جارج بش جي حڪومت ۾ جارحاڻي رويي تحت چيو ويو ته ڇا توهان ا??ان ??ان گڏ آهيو يا ا??ان جي مخالف. نائن اليون کانپوءِ اهو حيران ڪندڙ کل جوڳو بيان سامهون آيو ته جيڪڏهن توهان ا??ان جي پاليسين جي حمايت نه ٿا ڪريو ته توهان ا??ان جا مخالف آهيو، جيڪڏهن آئون افغانستان ۾ جنگي حل ??ان متفق نه هئس ته ڇا آئون طالبان جو حامي هئس؟ انهي لاءِ اهي صدمي جي ڪيفيت ۾ آهن. هن ??يو ته آئون ڪ??هن به تڪرار جي فوجي حل جو مخالف آهيان. آئون ان ڳ??له?? تي يقين نه ٿو رکان ته دنيا جي مسئلن جو حل فوجي ذريعا آهن. آئون عراق جنگ جو به مخالف هئس ڇو ته جيڪو ڪجهه عراق ۾ ٿيو، جيڪڏهن ان جو بامقصد تجزيو ڪيو وڃي ته مون سدائين فوجي ذريعن جي استعمال تي پنهنجي ملڪ تي به اعتراض ڪيو آهي، آئون اوڀر پاڪستان جي مسئلي جي فوجي حل تي به يقين نه ٿو رکان. وزيراعظم چيو ته افغان مسئلي کي آئون آمريڪا ۾ موجود ڪ??هن به شخص کان وڌيڪ بهتر سمجهندو هئس ۽ انهي جي ڪري ئي مون فوجي حل جي مخالفت ڪئي هئي. هن ??يو ته ڪهڙي عجيب ڳ??له?? آهي ته جيڪڏهن توهان آمريڪي پاليسين تي تنقيد ڪريو ٿا ته توهان آمريڪا جا مخالف آهيو. جيڪڏهن منهنجي موقف ??ان اتفاق ڪيو وڃي ته آمريڪا کي ان نتيجي تي پهچڻ لاءِ 2.5 هزار ارب ڊالر خرچ نه ڪرڻا پون ها. هن وڌيڪ چيو ته مون ان جنگ جو حصو بڻجڻ تي پاڪستان تي به اعتراض ڪيو هو ڇو ته ا??ان جو نائن اليون ??ان ڪو تعلق نه هو، القاعده افغانستان ۾ هئي. پاڪستان ۾ ڪي به هٿياربند طالبان نه هئا. پاڪستان جو ان جنگ ??ان ڪهڙو تعلق هو، ج??هن جي ڪري ا??ان جي ملڪ ۾ 80 هزار ماڻهو پنهنجي زندگي کان محروم ٿيا، ا??ان جي پوري قبائلي پٽيءَ تباهه ٿي وئي، 35 لک ماڻهو بي گهر ٿيا، ا??ان کي دنيا جي خطرناڪ ترين جڳهه قرار ڏنو ويندو رهيو ۽ ا??ان جي معيشت ڪمزوري جو شڪار ٿي. ا??ان جي معيشت کي 150 ارب ڊالر جو نقصان کڻڻو پيو. هن ??يو ته آمريڪا جي جنگ جي ڪري 2008ع ۾ ا??ان جي ڪرنسي پنهنجي اڌ قيمت وڃائي ويٺي. ا??ان آمريڪا جي جنگ جي وڏي قيمت ادا ڪئي آهي. هن ??يو ته آمريڪا جو اتحادي بڻجڻ جي ڪري ڏني ويندڙ قربانين تي ا??ان کي ساراهيو وڃي ها پر پنهنجي غلطين کي لڪائڻ جي لاءِ ا??ان کي قرباني جو ٻڪرو بڻائي پيش ڪرڻ، ا??ان جي لاءِ سڀ کان وڌيڪ تڪليف ڏيندڙ آهي. هن ??يو ته منهنجو خيال آهي ته جڏهن به اها ڪاوڙ ختم ٿيندي ۽ آمريڪا جي اندر منطق زور پڪڙيندو ۽ اهي ان طرف منطقي طور تي سوچڻ شروع ڪندا ته پاڪستان ان سڀني جي لاءِ ڪيئن ذميوار ٿي سگهي ٿو، اهو ڪيئن ٿيو ته بهترين هٿيارن ??ان ليس ٽي لک افغان فوج ڪيئن بغير وڙهڻ جي هٿيار اڇلائي ڇڏيا، افغان دنيا جي بهادر ترين قومن مان هڪ آهي. اهي ڇو نه وڙهيا اهو پاڪستان جي ڪري نه هو. اهو سڀ ڪيئن ٿيو ته افغان فوج هلڪن هٿيارن ??ان ليس 60، 70 هزار تي ٻڌل مليشيا جي اڳيان گوڏا کوڙي ڇڏيا. پاڪستان ڪيئن ا??هن جي مدد ڪري رهيو هو؟ طالبان ڪابل جي رستن تي جوتن کانسواءِ موٽرسائيڪل هلائيندي نظر آيا، ان جي ڀيٽ افغان آرمي ??ان ڪري ڏسو. هن ??يو ته توهان تجزيو ڪيو ته ائين ڇو ٿيو. ان جو ڪير به ذميوار ٿي سگهي ٿو پر پاڪستان نه. وزيراعظم چيو ته افغانين سدائين ٻاهرئين قبضي جي خلاف مزاحمت ڪئي آهي، اهي آزادي پسند ذهنيت رکندڙ ماڻهو آهن، اهي بنيادي طور تي هڪ آزادي پسند قوم آهن، ا??هن جي ثقافت تمام گهڻي جمهوري آهي ۽ اهي ٻاهرئين تسلط کي ڪڏهن تسليم نه ٿا ڪن. ٻي ڳ??له?? رات جي اونداهي ۾ حملا، فضا مان بمباري، ڳوٺن تي بمباري ڪري گوريلا جنگ نه ٿا کٽي سگهن، اجتماعي نقصان جي ڪري آمريڪا جي خلاف نفرت موجود آهي، ج??هن ??ان هٿياربند جدوجهد وڌي ۽ وڌ کان وڌ ماڻهو ان ۾ شريڪ ٿيا. وزيراعظم چيو ته طالبان جي تحريڪ ڳوٺاڻن علائقن ۾ وڌندي وئي، اهو ئي سبب آهي جو اهي ڪامياب ٿي ويا ۽ ائين پاڪستان جي ڪري نه ٿيو. هن ??يو ته هاڻي جڏهن طالبان حڪومت ۾ آهن ۽ پاڪستان کي هڪ ڀيرو ٻيهر آمريڪا جي جلدي ۾ انخلا جي ڪري پيدا ٿيل صورتحال درپيش آهي. واشنگٽن پوسٽ ۾ پنهنجي مضمون بابت وزيراعظم عمران خان چيو ته عالمي برادري افغانستان جي وڏن نسلي گروهن ??ي افغان حڪومت جو حصو ڏسڻ چاهيندي، پر منهنجي ڪابل ۾ سينيئر افغان اڳواڻن ??ان ڳ??له?? ٻولهه ٿي آهي ۽ ا??هن جو اهو چوڻ آهي ته اهي ڪ??هن به صورت ۾ حامد ڪرزئي جهڙن ماڻهن ??ي شامل ڪرڻ جي اجازت نه ڏيندا جيتوڻيڪ عبدالله عبدالله کي به ۽ ا??هن ماڻهن ??ي جيڪي گذريل حڪومت جو حصو هئا ج??هن دوران طالبان جي تمام گهڻن ماڻهن، خاندانن وغيره کي نقصان کڻڻو پيو. هن ??يو ته جيڪڏهن طالبان اهڙي شموليتي حڪومت کان انڪاري ٿي وڃن ٿا ج??هن جي لاءِ پاڪستان ۽ عالمي برادري دٻاءُ وجهي رهي آهي. پاڪستان جي موقف ??ان جڏهن ا??ان شموليتي حڪومت جي ڳ??له?? ڪريون ٿا ته ا??ان اهو تسليم ڪريون ٿا ته افغانستان ۾ مختلف نسلي گروهه آباد آهن. پشتون آبادي 50 سيڪڙو جي لڳ ڀڳ آهي، پوءِ اتي تاجڪ هڪ تمام وڏي اقليت آهن، ازبڪ، هزاره آهن ۽ ٻيون ننڍيون اقليتون به آهن. هن ??يو ته هڪ شموليتي حڪومت جو مطلب آهي ته هڪ مستحڪم افغانستان، اهي ماڻهو جيڪي افغان عوام جي ڀلائي ۾ دلچسپي رکن ٿا، افغان عوام 40 سالن کان تڪرارن مان گذري رهي آهي، جيڪو به ا??هن جي ڀلائي چاهي ٿو اهو هڪ مستحڪم افغانستان جو خواهشمند آهي. مستحڪم افغانستان جو مطلب آهي ته ج??هن ۾ سڀني کي نمائندگي ملي، پر طالبان چون ٿا ته عمران خان هڪ شموليتي حڪومت جي لاءِ دٻاءُ وجهي افغانستان جي اندروني معاملن ۾ مداخلت ڪري رهيو آهي ان حوالي ??ان وضاحت ڪندي وزيراعظم چيو ته پهرين ڳ??له?? افغانستان جي خيرخواهه جي حيثيت ??ان ا??ان چاهينداسين ته اهي مستحڪم ٿين ۽ اتي هڪ شموليتي حڪومت قائم ٿئي. هاڻي اها شموليتي حڪومت ڪهڙي هجڻ گهرجي ان بابت طالبان تي مڙهڻ نه گهرجي ڇو ته اها مداخلت ٿيندي، جيڪڏهن توهان ا??هن کي چئو ته فلاڻي فلاڻي کي لازمي حڪومت ۾ رکو ته اها ا??هن جي اندروني معاملن ۾ مداخلت ٿيندي ۽ آئون تصور ڪري سگهان ٿو ته اهي ان تي مزاحمت ڪندا، ڇو ته افغان آزاد ذهنيت رکندڙ ماڻهو آهن، اهو تصور ته ا??هن کي ٻاهران ڪنٽرول ڪري سگهجي ٿو غلط آهي، ڀلي آمريڪا هجي يا پاڪستان اهو هڪ خيال ٿي سگهي ٿو پر ائين ٿي نه ٿو سگهي ڇو ته ا??هن جي تاريخ اهو ئي ٻڌا??ي ٿي. هن ??يو ته ا??ان هڪ خيرخواهه جي طور تي اها تجويز ته ڏئي سگهون ٿا ته هڪ شموليتي حڪومت هجڻ گهرجي ج??هن ??ان اهي اتفاق ڪن ٿا پر ا??هن کي اهي هدايتون ڏنيون وڃن ته اي، بي يا سي کي حڪومت ۾ شامل ڪريو ته اها مداخلت ٿيندي. وزيراعظم چيو ته افغانستان هڪ تباهه حال معاشرو آهي، سياسي طور تي به اهي ڀڃ ڊاهه جو شڪار آهن، خاص طور تي جڏهن طالبان جي اندر مختلف گروهه موجود آهن، ڪابل ۾ اهي حڪومت ۾ آهن، اهي پاڻ ۾ به ڳ??له?? ٻولهه نه ٿا ڪري سگهن، ا??هن جو موقف ڪهڙو آهي ۽ اهي افغانستان کي ڪٿي وٺي وڃڻ چاهين ٿا؟ عالمي برادري تائين افغان حڪومت جو آواز موثر انداز ۾ پهچائڻ ۽ ا??هن جي پاڪستان ??ان لاڳاپن جي حوالي ??ان هن ??يو ته عالمي تاثر اهو آهي ته طالبان جي لگام پاڪستان جي قابو ۾ آهي، اهي طالبان کي ڪنٽرول ڪن ٿا، وزيراعظم چيو ته ماڻهو افغانين جي ڪردار کان واقف نه آهن. توهان افغانستان جي ماڻهن ??ي ڪنٽرول نه ٿا ڪري سگهو ۽ تاريخ ا??ان جي رهنمائي ڪري ٿي، افغانستان جي تاريخ ڏسو ۽ سڄي هندستان جي تاريخ به. هڪ جنگ کٽي سڄي هندستان کي ڪنٽرول ڪيو ويندو رهيو آهي پر افغانستان ۾ ڪڏهن به ائين ممڪن نه ٿي سگهيو آهي. وزيراعظم چيو ته اتي هڪ غيرمرتڪز جمهوري نظام لاڳو آهي، اهي تمام گهڻا جمهوري ماڻهو آهن، اتي ڪو جاگيرداراڻو نظام نه هو جيئن هندستان ۾ هو، انهي لاءِ هندستان کي ڪنٽرول ڪرڻ آ??ان هو. هن ??يو ته پشتون قبيلا افغانستان جي آبادي جو اڌ آهن ۽ ٻيڻ جي انگ ۾ پشتون پاڪستان ۾ آهن. ا??هن 80 سالن تائين برطانيا جي خلاف مزاحمت ڪئي، برطانيا سڄي هندستان جو ڪنٽرول حاصل ڪيو پر پشتون علائقن ۽ قبائلي علائقن ۾ برطانيا کي 80 سالن تائين لڳاتار مزاحمت کي م??هن ڏيڻو پيو. هن وڌيڪ چيو ته اهو ئي سبب آهي جو افغانستان کي ٻاهران ڪڏهن به ڪنٽرول نه ٿو ڪري سگهجي. افغان عوام هن وقت تمام مشڪل حالتن ۾ آهي ڇو ته جڏهن ??ير 20 سالن جي ويڙهه، گهرو ويڙهه کانپوءِ حڪومت حاصل ڪري ٿو ته ان جي لاءِ مشڪلاتون هونديون آهن، ماڻهو سمجهن ٿا ته ا??هن تمام گهڻيون قربانيون ڏنيون آهن. وزيراعظم دعا ڪندي چيو ته 40 سالن کانپوءِ افغانستان جي ماڻهن ??ي امن ۽ استحڪام ملي، جڏهن ته مون کي خبر نه آهي ته ڇا ائين ٿيندو به يا نه. هن ??يو ته ا??ان آمريڪا ??ان ڳ??له??ون ڪري رهيا آهيون، ا??ان جي انٽيلي جنس ايجنسي جو سربراهه آمريڪي هم منصبن ??ان رابطي ۾ آهي، ا??ان جو پرڏيهي وزير ا??هن جي پرڏيهي وزير ??ان رابطي ۾ آهي. آمريڪي صدر ??ان رابطي جي حوالي ??ان وزيراعظم چيو ته صدرن ۽ رياست جي سربراهن جي ڳ??له?? ٻولهه رسمي ئي هوندي آهي ڇو ته اصل ڪم ته ا??هن جي هيٺ ڪم ڪندڙ ماڻهو ڪندا آهن، ان لاءِ اهو ضروري نه آهي. هن ??يو ته هن وقت صدر بائيڊن تي سخت دٻاءُ آهي، ڇو ته ايئرپورٽ تي پريشان ڪندڙ صورتحال جي ڪري ان کي تنقيد جو نشانو بڻايو پيو وڃي. منهنجو موقف اهو آهي ته هو ڪيئن اڳڪٿي ڪري سگهيا پئي ته انخلا کان ٻه هفتا اڳ ملڪ جو صدر ڀڄي ويندو ۽ افغان فوج دستبردار ٿي ويندي، اهي ان جي اڳڪٿي نه پئي ڪري سگهيا ۽ نه ئي طالبان اها اڳڪٿي ڪري سگهيا. ان لاءِ آمريڪي عوام ۾ ايئرپورٽ تي ٿيندڙ صورتحال ۽ طالبان جي قبضي جي ڪري تمام گهڻو ردعمل سامهون آيو. هاڻي اهي سخت تنقيد جي زد ۾ آهن انهي لاءِ مون کي ا??هن ??ان همدردي آهي. وزيراعظم وڌيڪ چيو ته پاڪستان ۽ آمريڪا جا لاڳاپا 50، 60 سالن تي ٻڌل آهن جڏهن پاڪستان سيٽو ۽ سينٽو جو ميمبر بڻيو هو ۽ پوءِ سرد جنگ دوران پاڪستان آمريڪا ??ان گڏ هو. لاڳاپن ۾ سردمهري ۽ گرمجوشي ايندي رهندي آهي. منهنجي خيال ۾ افغانستان جي حوالي ??ان اها ڳ??له?? اهم آهي ته آمريڪا پنهنجو ڪردار اد ڪري ڇو ته هو اتي 20 سال رهيو آهي، جيڪڏهن بگاڙ پيدا ٿ??ي ٿو ته اها 1979ع جي تاريخ ورجائي ويندي جڏهن سوويت يونين اتان هليو ويو ۽ پوءِ آمريڪي به روانا ٿي ويا. ان کانپوءِ افغانستان ۾ ڇا ٿيو، قتلام ٿيو ج??هن ۾ 2 لک کان وڌيڪ افغان ماريا ويا، افغانستان ۾ مڪمل افراتفري جي صورتحال هئي. ان لاءِ سڀني جي لاءِ ۽ خاص طور تي ا??ان جي لاءِ ۽ ٻين پاڙيسرين جي لاءِ اها ڳ??له?? اهم آهي ته افغانستان ۾ افراتفري ??ان سڀ متاثر ٿيندا ۽ ان صورتحال ۾ آمريڪا وٽ ڇا رهجي ويندو ته 20 سالن کانپوءِ ۽ 2 کرب ڊالر کان وڌيڪ خرچ ڪرڻ کانپوءِ ۽ لکين افغانين جون جانيون ضايع ٿيڻ کانپوءِ اتي هڪ ڀيرو ٻيهر بحران پيدا ٿي وڃي ٿو. بحران جي صورت ۾ عالمي دهشتگردن کي محفوظ پناهگاهون ملنديون. جڏهن ??ان طالبان ڪابل جو ڪنٽرول سنڀاليو آهي ته گذريل 40 ڏي??هن کان پاڪستان جي سيڪيورٽي اهلڪارن تي سرحدي ۽ شهري علائقن ۾ 24 حملا ٿيا آهن. ا??هن حملن ۾ پاڪستان سيڪيورٽي فورسز جي شهادتن ۽ تحريڪ طالبان پاڪستان جي حملن جي ذميواري قبول ڪرڻ جي سوال تي وزيراعظم چيو ته 2014ع ۾ ا??ان جي سيڪيورٽي فورسز اتر وزيرستان ۾ هڪ وڏو آپريشن ڪيو. ان آپريشن ۾ ٽي ٽي پي جا ماڻهو جيڪي پاڪستان ۾ دهشتگرد ڪارروايون ڪري رهيا هئا، ا??هن کي اتان ڪڍي ٻاهر ڪيو ويو ۽ اهي افغانستان منتقل ٿي ويا. اتي نه رڳو افعان انٽيلي جنس ايجنسين پر ڀارتي انٽيلي جنس ايجنسي ”را“ پڻ ا??هن جي مدد ڪئي ۽ ا??هن کي پاڪستان ۾ حملا ڪرڻ جي لاءِ استعمال ڪيو. هن ??يو ته ٽي ٽي پي پاڪستان ۾ ڪم ڪندڙ چيني شهرين کي نشانو بڻايو ۽ بلوچستان ۾ به ڪيترائي حملا ڪيا آهن. گذريل 40 ڏي??هن کان ا??هن حملن ۾ اضافو ٿيو آهي پر صورتحال اڳ جهڙي نه آهي ڇو ته ا??ان جي سيڪيورٽي فورسز تمام گهڻي منظم ۽ تجربيڪار آهي ۽ 15 سالن ۾ پاڪستان دهشتگردي جو مقابلو ڪرڻ ۾ شايد ڪ??هن به ٻئي ملڪ کان وڌيڪ تجربو حاصل ڪيو آهي ۽ دنيا ڄاڻي ٿي ته ا??ان جي انٽيلي جنس ايجنسي دنيا جي بهترين انٽيلي جنس ايجنسي آهي، ا??ان پراعتماد آهيون ته ا??ان ٽي ٽي پي کي م??هن ڏئي وٺنداسين. هن ??يو ته مسئلو اهو آهي ته 2 لک 50 هزار ماڻهو افغانستان مان پاڪستان آيا آهن ۽ ا??ان کي خدشو آهي ته ا??هن ۾ ٽي ٽي پي جا ماڻهو به ٿي سگهن ٿا جيڪي افغانستان ۾ قيد هئا ۽ داعش جا ماڻهو به موجود ٿي سگهن ٿا. طالبان پاران اوچتو افغانستان تي ڪنٽرول حاصل ڪرڻ کانپوءِ ۽ وڏي پئماني تي پاڪستان ايندڙ ويندڙ ماڻهن جي ڪري مسئلو سامهون آيو آهي. منهنجو خيال آهي ته ا??ان ا??هن کي م??هن ڏئي وٺنداسين. وزيراعظم چيو ته پاڪستان ۾ مسلمان حڪومت آهي، طالبان ڪ??هن جي خلاف نبرد آزما آهن، ا??هن افغانستان ۾ جهاد جو اعلان ڪيو ڇو ته ا??هن جو چوڻ هو ته اتي غيرملڪين ۽ ا??هن جي حصيدارن جو تسلط قائم آهي. پاڪستان ۾ شروع ۾ ٽي ٽي پي جو به چوڻ هو ته ا??ان آمريڪين جا حصيدار آهيون ۽ اهي مجاهدين جن کي سوويت يونين جي خلاف جنگ لاءِ تربيت ڏني وئي هئي اهي به ائين ئي سمجهندا هئا ۽ اهي ا??ان تي حملي آور هئا ج??هن جي ڪري ا??ان کي 80 هزار جانين جو نقصان کڻڻو پيو ۽ ان ??ان گڏ پاڪستان ۾ ڊرون حملا به ڪيا ويا. هڪ ٻئي سوال تي هن واضح ڪيو ته دهشتگردي جو مقابلو ڪرڻ جي لاءِ ڊرون حملا منهنجي خيال ۾ عقلمندي نه آهي. جڏهن به ڪ??هن ڳوٺ ۾ بم ڌماڪو ٿ??ي ٿو ته ان ??ان وڌيڪ نقصان ٿ??ي ٿو، جيئن ا??ان ڪابل ۾ ڏٺو، ڊرون صحيح نشانو نه ٿو لڳائي، ان لاءِ اهو بدترين طريقيڪار هو ڇو ته ممڪن آهي ته ڊرون حملي ۾ ڪجهه عسڪريت پسند ماريا ويندا هجن ۽ وڌيڪ بيگناهه. ان ??ان ٿيندڙ نقصان جي ڪري آمريڪا مخالف جذبا اڀريا ۽ بدلو وٺڻ جي لاءِ رياست پاڪستان تي به حملا ڪيا ويا. ان جي نتيجي ۾ عسڪريت پسندن جي انگ ۾ اضافو ٿيو ڇو ته جڏهن ????هن ڳوٺ ۾ ڪ??هن جي ويجهي مائٽ جي زندگي کي نقصان پهتو ته اهو عسڪريت پسندن ??ان شامل ٿي ويو ۽ عسڪريت پسندن جي انگ ۾ اضافو ٿيندو ويو ۽ ان عمل ??ان فائدي بدران مڪمل طور تي نقصان ٿيو، پاڪستان کي ڊرون حملن جي نتيجي ۾ ٿيندڙ ردعمل کي برداشت ڪرڻو پيو. هاڻي ڪو ڊرون حملو نه ٿي رهيو آهي ۽ هاڻي صورتحال اڳ جهڙي نه آهي. پاڪستان تي حملو ڪرڻ جي ڪا تحريڪ نه آهي ۽ اهي پاڪستان تي ڇو حملو ڪن ۽ ان وقت اهي ائين ڪرڻ جو سبب پيش نه ڪري سگهندا هئا. وزيراعظم چيو ته هاڻي پاڪستان ۾ صورتحال مڪمل طور تي مختلف آهي. حقيقت اها آهي ته ڪجهه پاڪستاني طالبان گروپ ا??ان جي حڪومت ??ان امن ۽ مصالحت جي لاءِ ڳ??له?? ٻولهه ڪرڻ چاهين ٿا ۽ ا??ان ٽي ٽي پي ۾ ڪجهه گروپس ??ان ڳ??له?? ٻولهه ڪري رهيا آهيون، ٽي ٽي پي مختلف گروپس تي ٻڌل آهي. هن ??يو ته ا??ان مصالحت جي ڪوشش ڪري رهيا آهيون. ان حوالي ??ان ڳ??له??ون افغانستان ۾ ٿي رهيون آهن ۽ افغان طالبان سهولتڪار جو ڪردار ادا ڪري رهيا آهن. وزيراعظم چيو ته جيڪڏهن ٽي ٽي پي غيرهٿياربند ٿي پرامن ٿين ته ا??ان ا??هن کي معاف ڪري سگهون ٿا. حڪومت ۽ ٽي ٽي پي جي وچ ۾ ڪ??هن معاهدي جي اميد تي هن ??يو ته آئون اها ڳ??له?? ورجائڻ چاهيان ٿو ته آئون فوجي حل ۾ يقين نه ٿو رکان، آئون فوجي حل جي خلاف آهيان، ان لاءِ آئون سياستدان طور ان ڳ??له?? ۾ يقين رکان ٿو ته سياسي حل ئي اڳتي وڌڻ جو رستو آهي. آئون افغانستان جي حوالي ??ان سدائين ائين سمجهندو رهيو آهيان. وزيراعظم چيو ته منهنجي خيال ۾ حملن جي اها لهر وقتي آهي، ا??ان ڳ??له?? ٻولهه ڪري رهيا آهيون، ٿي سگهي ٿو ته ا??ان ڪ??هن نتيجي تي نه پهچي سگهون پر ا??ان ڳ??له?? ٻولهه ڪري رهيا آهيون، ا??ان بلوچ عسڪريت پسندن ??ان پڻ ڳ??له??ون ڪري رهيا آهيون ۽ سياسي حل جي لاءِ ڪوششون ڪري رهيا آهيون. پاڪستان ۾ ٿيندڙ حملن ۾ ڀارت جي اهم ڪردار، ٽوئيٽر اڪائونٽس ۽ سوشل ميڊيا ذريعي ڀارت پاران پکيڙي ويندڙ غلط اطلاعن، ڀارتي والاريل ڪشمير جي مسلمانن جي خلاف ڀارتي قدمن، مسلمانن جي خلاف ان عمل کي روڪڻ جي لاءِ پاڪستان جي ڪردار بابت وزيراعظم عمران خان چيو ته ا??ان کي ڏسڻ گهرجي ته ان حوالي ??ان انساني حقن جا گروپس ڇا ٿا ڪن، اهي هر سطح تي انساني حقن جي خلاف ورزين کي اجاگر ڪن ٿا ۽ اهي انساني حقن جي زيادتين جي حل لاءِ دٻاءُ وڌائين ٿا. هن ??يو ته نه رڳو ڀارت پر خاص طور تي ڀارتي والاريل ڪشمير ۾ جيڪو ڪجهه ٿي رهيو آهي، ا??ان ان مسئلي کي گڏيل قومن جي انساني حقن جي فورم ۽ عالمي ميڊيا سميت هر فورم تي اٿاريندا آهيون. هن ??يو ته جڏهن طالبان جي انساني حقن جي زيادتين جي ڳ??له?? ڪئي وڃي ٿي ته فرق نه ٿيڻ گهرجي. جيڪو ڪجهه ڪشمير ۾ ٿي رهيو آهي ان بابت به عالمي برادري کي ڳ??له?? ڪرڻ گهرجي، جتي 9 لک ڀارتي فوج 80 لک ڪشميرين کي کليل جيل ۾ قيد رکيو آهي. آئون سمجهان ٿو ته ان حوالي ??ان هڪ جهڙي پاليسي هجڻ گهرجي. جڏهن انساني حقن بابت فرق ڪيو وڃي ٿو ته ان ??ان ادارن جي ساک متاثر ٿ??ي ٿي. هن ??يو ته منهنجو ان حوالي ??ان وڏو مضبوط موقف آهي ته عالمي برادري ۽ طاقتور ملڪن کي ڪشميرين ??ان ٿيندڙ ظلمن تي ڳ??له?? ڪرڻ گهرجي. وزيراعظم چيو ته اهڙي طرح ڀارت تي دٻاءُ وڌائي سگهجي ٿو، جيئن اوڀر تيمور ۾ ٿيو آهي. هن ??يو ته ان حوالي ??ان منهنجو موقف آهي ته جيڪڏهن توهان انساني حقن جي زيادتين جو ذڪر نه ڪريو ته توهان جي ساک متاثر ٿ??ي ٿي. نئين بلاڪس جي جوڙجڪ تي هن ??يو ته منهنجي خواهش آهي ته ٻيهر ڪڏهن ائين نه ٿئي ڇو ته ورهايل دنيا جي مقابلي ۾ تعاون ۽ ميل جول ??ان تمام گهڻو ڪجهه حاصل ڪري سگهجي ٿو. وزيراعظم هڪ ٻئي سوال تي چيو ته مون چين جي وزيراعظم لي ??ان ٽي ڀيرا ڳ??له?? ڪئي آهي. منهنجو خيال آهي ته جڏهن ??ان ڪورونا جي وبا آئي آهي صدر شي پاڻ کي محدود ڪري ڇڏيو آهي، ٻي صورت ۾ هن ??ي پاڪستان جو دورو ڪرڻو هو. هن وقت هو چين کان ٻاهر ڪيڏا??هن ناهي ويو، منهنجو خيال آهي ته ايندڙ ڏي??هن ۾ منهنجي صدر شي ??ان ملاقات ٿيندي. ا??ان جا چين ??ان لاڳاپا تمام مضبوط آهن ۽ اهي سدائين کان مضبوط رهيا آهن. پاڪستان چين لاڳاپن جي تاريخ 70 سال پراڻي آهي. سمورن لاهن ??اڙهن جي باوجود هي دوستي هر آزمائش تي پوري لٿي آهي. وزيراعظم چيو ته تازو ئي جي سي سي جو اجلاس ٿيو آهي، سي پيڪ منصوبو صحيح رخ ۾ اڳتي وڌي رهيو آهي. بدقسمتي ??ان ڪورونا وبا سڄي دنيا ۾ وڏي پئماني تي رڪاوٽون پيدا ڪيون آهن، خاص طور تي ا??ان جي رابطن جا ذريعا متاثر ٿيا آهن. مون کي چين جو دورو ڪرڻو هو ۽ صدر شي کي هتي اچڻو هو پر اهو سڀ متاثر ٿيو آهي. هڪ ٻئي سوال تي وزيراعظم چيو ته هن وقت رڳو پاڪستان ۾ ئي نه پر ڪورونا وبا سڄي دنيا ۾ شين جي پهچ کي متاثر ڪيو آهي. سڄي دنيا ۾ شين جي قيمتن ۾ اضافو ٿيو آهي پر بين ملڪن جي ڀيٽ ۾ پاڪستان اڃا به سستو آهي. هن ??يو ته ڪيترن ئي اسرندڙ ملڪن وانگرن ترقي يافته ملڪ به متاثر ٿيا آهن. هن ??يو ته ڀارت ۾ غربت ۾ تمام گهڻو اضافو ٿيو آهي. عالمي بحران جي ڪري شين جي قيمتن ۾ اضافي جي ڪري پاڪستان به متاثر ٿيو آهي ۽ پاڪستان ۾ ٿيندڙ مهانگائي درآمد ڪئي ويندڙ شين جي ڪري آهي. هن ??يو ته گذريل 5 مهينن ۾ کاڄرو تيل جي قيمتن ۾ 80 سيڪڙو اضافو ٿيو آهي، پاڪستان کاڄرو تيل درآمد ڪري ٿو ۽ بدقسمتي ??ان ا??ان کي ڪڻڪ درآمد ڪرڻي پئي آهي، ڪڻڪ جي قيمتن ۾ اضافو ٿيو آهي، پام آئل جيڪو پاڪستان ۾ 70 سيڪڙو استعمال ٿ??ي ٿو اهو به درآمد ڪيو وڃي ٿو، ان جي قيمت به ٻيڻي ٿي وئي آهي. ا??ان جي ناڻي واڌ درآمد ٿيل شين جي ڪري آهي ج??هن ??ان يقينن ماڻهن جي لاءِ مشڪلاتون پيدا ٿين ٿيون پر اها عارضي صورتحال آهي ۽ ا??ان سمجهون ٿا ته پهچ جي مسئلن جي خاتمي ??ان صورتحال ۾ بهتري ايندي.